Aktywność badawcza dziecka w wieku przedszkolnym jako naturalna metoda poznawcza

,,Powiedz mi, to zapomnę.  Naucz mnie to może zapamiętam.

Zaangażuj mnie, to się nauczę.”

                                                   Benjamin Franklin

   Zabawa była i jest przedmiotem badań, rozważań filozofów, socjologów, psychologów  a także pedagogów. Wszyscy badacze stwierdzili jej niezaprzeczalnie ważny charakter określając ją mianem fenomenu. Swoistą część tego fenomenu stanowi zabawa badawcza, a szczególnie dla dziecka w wieku przedszkolnym, gdyż jest sposobem rozwijania jego aktywności poznawczej.

   Dziecko bawiąc się ma wiele okazji do zaspokojenia naturalnej potrzeby poznawczej. Podczas zabawy badawczej myśli, poznaje cechy, właściwości i funkcje przedmiotów, różnorodne zjawiska, a także zależności przyczynowo- skutkowe między badanymi przez siebie przedmiotami. Ta dziecięca chęć poznania świata stanowi w dalszym jego rozwoju podstawę późniejszej ciekawości intelektualnej.

    Poznanie wiąże się z wiedzą, a rozwój poznawczy ze zdobywaniem wiedzy na każdym etapie rozwoju człowieka. Ogromnie ważny jest okres dzieciństwa, w którym dziecko przejawia naturalną ciekawość poznawczą. Dotyczy ona takich procesów jak rozumienie, rozumowanie, myślenie, rozwiązywanie problemów, uczenie się, dostrzeganie zależności przyczynowo- skutkowych. Te aspekty ludzkiej inteligencji pozwalają poznać otaczający świat i zrozumieć zależności, jakie nim kierują. Pedagodzy podkreślają wartość stawiania dziecka w sytuacjach wymagających samodzielnego rozwiązywania problemów, badania, odkrywania. Celowi temu w pełni służyć mogą zabawy badawcze- cytując za Muchacką: ,,zabawa badawcza przyczynia się do kształtowania elementarnych pojęć, uczy dostrzegania związków między przyczyną a skutkiem, wyzwala uczucia intelektualne i emocjonalne- przynosi radość i poczucie sukcesu, rzadziej porażki”.

   Dla dziecka, podczas zabaw badawczych, mniej  liczy się rezultat wykonanego eksperymentu- bardziej działanie, które doprowadziło do takiego, a nie innego efektu. Dziecko zaspokaja potrzebę poznawczą i czerpie przyjemność wynikającą z opanowania nieznanego. Możliwe do zaobserwowania w zabawach badawczych jest również znaczne napięcie, szczególnie w przypadku, gdy dziecko po raz pierwszy spotyka się z nieznanymi mu zjawiskami. Napięcie to powoduje, że doznaje ono różnorodnych uczuć intelektualnych: zadowolenia, triumfu, satysfakcji z tego, iż coś poznało, osiągnęło, odkryło, doszło do jakiegoś wniosku.

   Szuman pisał: ,,…Dziecko podejmuje i realizuje czynności zabawowe po prostu dlatego, że do podstawowych jego potrzeb należy być czynnym, poznawać wszystko, co je otacza, wchodzić w kontakt z rzeczami i osobami będącymi w jego zasięgu- działać […] Dziecko nie poznaje rzeczy i zjawisk przyglądając im się z daleka, lecz wykonuje najrozmaitsze działania na nich lub za ich pomocą […] Dziecko najbardziej dzięki zabawie zdobywa doświadczenie umysłowe. Działając- myśli, poznaje funkcjonowanie przedmiotów, zjawisk, ich cech, właściwości, a także różnego rodzaju zależności przyczynowo- skutkowe między badanymi przedmiotami i zjawiskami”.

   Spontaniczna, nieograniczona działalność badawcza dziecka pozwala na samoistną, najtrafniejszą regulację natężenia i tempa procesów poznawczych, jest ośrodkiem rozwijania myślenia sensoryczno-motorycznego i konkretno-obrazowego. Obok myślenia, zabawa badawcza wzbogaca wrażenia, spostrzeżenia, rozwija wyobraźnię, pomysłowość, umiejętność koncentracji uwagi i skupienia się w czasie badania, odkrywania. Uczy cierpliwości, wytrwałości, a także ma wartość diagnostyczną. Pomaga nie tylko dostrzec cechy psychofizyczne dziecka, ale również pozwala pokierować dalszym ich rozwojem. Dziecko, które w miarę możliwości w pełni ma zaspokojone aktualne potrzeby poznawcze, lepiej nawiązuje kontakty z otoczeniem, chętniej ich poszukuje, jest otwarte na rozwiązywanie problemów, dobrze sobie z nimi radzi, wzrasta jego aktywność własna.

   Obecnie na całym świecie podkreśla się, że uczenie się nie zamierzone ma podstawowe znaczenie dla rozwoju umysłowego dziecka w wieku przedszkolnym. Okolicznościowemu uczeniu się dziecka w przedszkolu służą przede wszystkim metody czynne. Wśród nich M. Kwiatkowska wyróżniła: metodę samodzielnych doświadczeń, metodę kierowania własną aktywnością oraz metodę zadań stawianych dziecku.

   W uczeniu nie zamierzonym zabawa badawcza służy metodzie samodzielnych doświadczeń, pod warunkiem, że zostaną dzieciom stworzone warunki do podejmowania takich zabaw. Nauczyciel stwarza sprzyjające odkrywczemu działaniu dzieci sytuacje, podsuwa rozwiązania praktyczne, czynnie włącza się, ale na zasadach partnerskich, w działalność dziecka, wspólnie z nim wyciąga wnioski z doświadczeń.

   W uczeniu zamierzonym zabawa badawcza służy metodzie zadań stawianych dziecku. Zastosowanie tej metody wymaga od nauczyciela wcześniejszego zaplanowania warunków do rozwiązywania zadania. Wplecione w tok zajęć inspirowane i kierowane zabawy badawcze mogą dać dziecku możliwość bezpośredniego działania, doświadczenia, przeżywania, a dzięki temu lepszego rozumienia zależności przyczynowo-skutkowych. Ważne, aby właściwie dobierać materiał poznawczy oraz metodę psychostymulacji do umiejętności każdego dziecka by pobudzać go a nie zniechęcać. Osiągnięcie sukcesu jest dla każdego silną motywacją do dalszego rozwoju, a co dopiero dla małego dziecka, które dopiero odkrywa świat.

Źródła:

1. Muchacka ,,Zabawy badawcze w edukacji przedszkolnej”
2. Szuman ,,O czynnikach kształtujących psychikę dziecka w wieku przedszkolnym, (w:) Zagadnienia dynamiki rozwoju człowieka”
3. Topińska ,,Kierowanie zabawą dziecka w przedszkolu a warunki jego aktywności”
4. Kielar- Turska, B. Muchacka ,,Stymulująca i terapeutyczna funkcja zabaw”